दिवाळीच्या पाच दिवसांच्या सणांपैकी नरक चतुर्दशी हा अत्यंत पवित्र आणि शास्त्रशुद्ध सण मानला जातो. या दिवशी नरकासुर राक्षसाच्या वधाच्या स्मृतीत पहाटे सूर्योदयापूर्वी अभ्यंगस्नान करण्याची परंपरा आहे. तसेच ब्राह्मणांना भोजन व वस्त्रदान देण्याची प्रथा आहे.
🕉 इतिहास
‘श्रीमद्भागवतपुराण’नुसार प्राग्ज्योतिषपूर येथे नरकासुर नावाचा एक दैत्य राज्य करत होता. त्याने देव, मानव आणि स्त्रियांना प्रचंड त्रास दिला. श्रीकृष्णाने सत्यभामेसह त्याचा वध केला आणि १६,००० राजकन्यांची सुटका केली. मृत्युपूर्वी नरकासुराने वर मागितला की या दिवशी जो स्नान करेल त्याला नरकाची पीडा भोगावी लागणार नाही. त्या दिवसापासून ही तिथी ‘नरक चतुर्दशी’ म्हणून ओळखली जाते.
🌅 सणाचे महत्त्व
या दिवशी अभ्यंगस्नान, तूपाचे दिवे लावणे, आणि दीपपूजा करून वातावरणातील रज-तम कणांचे शुद्धीकरण केले जाते. यामुळे वाईट शक्तींचा नाश होतो आणि नवीन शुभ ऊर्जेचा संचार होतो. म्हणूनच नरक चतुर्दशीला “असुरांचा संहार दिवस” असेही म्हटले जाते.
🙏 सण साजरा करण्याची पद्धत
ब्राह्ममुहूर्तावर आघाड्याने स्नान करणे.
यमतर्पण करणे, अपमृत्यू टाळण्यासाठी विधी करणे.
कारीट फळ पायाने ठेचून नरकासुर वधाचे प्रतीक करणे.
दुपारी ब्राह्मणांना भोजन आणि वस्त्रदान करणे.
प्रदोषकाळी दीपदान आणि शिवपूजा करणे.
📿 धार्मिक अर्थ
ब्राह्मणभोजन: धर्मकर्तव्य आणि कृतज्ञतेचे प्रतीक.
वस्त्रदान: देवतांच्या कार्याला पोषक ऊर्जेचा पुरवठा.
प्रदोषपूजा: कालमहात्म्याच्या जागृतीसाठी.
शिवपूजा: अधोगामी शक्तींच्या संहारासाठी.
नरक चतुर्दशी हा सण केवळ परंपरेपुरता नसून, तो अंधकारावर प्रकाशाचा विजय आणि नकारात्मकतेवर सकारात्मकतेचा उत्सव आहे.
संदर्भ: सनातन संस्था संकेतस्थळ – sanatan.org
