थायरॉईड विकार: लक्षणे, कारणे व काळजी घेण्याच्या महत्त्वाच्या सवयी

आज जागतिक थायरॉईड दिवस त्या निमित्ताने वाचकांच्या माहितीस्तव…

थायरॉईड ही गळ्यात असलेली एक छोटी पण महत्त्वाची अंतःस्रावी ग्रंथी आहे, जी थायरॉक्सिन नावाचे हार्मोन तयार करते. हे हार्मोन शरीरातील चयापचय (metabolism), ऊर्जा पातळी, हृदयाची गती, तापमान, आणि मेंदूचे कार्य यावर परिणाम करते. थायरॉईडमध्ये बिघाड झाल्यास दोन प्रकारचे विकार होऊ शकतात – हायपोथायरॉईडिझम (Hypothyroidism) व हायपरथायरॉईडिझम (Hyperthyroidism). ही हार्मोन्स आपल्या शरीरातील चयापचय (metabolism), उर्जा पातळी, शरीराचे तापमान, त्वचेची स्थिती, मानसिक आरोग्य आणि पचनसंस्था नियंत्रित करतात.

थायरॉईड विकारांचे प्रकार:

1. हायपोथायरॉईडिझम (Hypothyroidism)

थायरॉईड हार्मोन्सचे उत्पादन कमी झाल्यास हा विकार होतो.

लक्षणे:

थकवा, झोप वाढणे

वजन वाढणे

थंडी जास्त जाणवणे

त्वचा कोरडी होणे

मासिक पाळीतील अनियमितता

केस गळणे

डिप्रेशन किंवा मानसिक थकवा


2. हायपरथायरॉईडिझम (Hyperthyroidism)

थायरॉईड हार्मोन्स जास्त प्रमाणात तयार झाल्यास हा विकार होतो.

लक्षणे:

अचानक वजन कमी होणे

हृदयाचे ठोके वेगाने होणे

घाम जास्त येणे

चिडचिड व बेचैनी

झोपेची अडचण

डोळ्यांचे बाहेर येणे (Graves’ Disease मध्ये)

थायरॉईडसाठी चाचण्या:

1. TSH (Thyroid Stimulating Hormone)


2. Free T3 आणि Free T4


3. Anti-TPO antibodies (ऑटोइम्यून थायरॉईडसाठी)


4. Ultrasound / Thyroid Scan (गाठ असल्यास)

थायरॉईड विकारांची कारणे:

आयोडिनची कमतरता किंवा अतिरेक

ऑटोइम्यून डिसऑर्डर (जसे Hashimoto’s किंवा Graves’ Disease)

काही औषधे किंवा विकिरण उपचार

अनुवांशिकता (Genetics)

गर्भधारणा किंवा प्रसवानंतरचे हार्मोनल बदल

तणाव आणि चुकीची जीवनशैली.

थायरॉईडची तपासणी कशी करावी?

थायरॉईड विकार लक्षात घेण्यासाठी पुढील चाचण्या केल्या जातात:

TSH (Thyroid Stimulating Hormone)

T3 आणि T4

Anti-TPO Antibody Test (Hashimoto’s साठी)

Ultrasound of Thyroid (जर गाठ आढळली तर)

थायरॉईडसाठी आहार आणि जीवनशैली:

1. आहारातील बदल:

आयोडिनयुक्त मीठ वापरा

अंडी, दूध, दही, मासे हे प्रथिनयुक्त पदार्थ खा

ब्रॉकोली, कोबी, फ्लॉवर यांचे मर्यादित सेवन करा (Hypothyroidism मध्ये)

नट्स आणि बी-बियांचे सेवन (सेलेनियमसाठी)



2. योग आणि व्यायाम:

सर्वांगासन, मत्स्यासन, भ्रामरी प्राणायाम हे थायरॉईडसाठी फायदेशीर

दररोज 30 मिनिटे चालणे किंवा व्यायाम



3. तणाव नियंत्रण:

ध्यान, योगासने आणि भरपूर झोप घेणे.

थायरॉईडचे औषधोपचार:

थायरॉईडसाठी सर्वात सामान्य औषध म्हणजे लेव्होथायरॉक्सिन (Levothyroxine), जी थायरॉक्सिन हार्मोनची पूर्तता करते.

हे औषध उपाशी पोटी, सकाळी घ्यावे

डॉक्टरांनी सांगितल्याप्रमाणे नियमित डोस घ्यावा

दर 3 ते 6 महिन्यांनी थायरॉईड चाचणी करून तपासणी करावी.

थायरॉईड विकार नियंत्रणात ठेवण्यासाठी टिप्स:

दररोज ठराविक वेळी औषध घ्या

आहारामध्ये आयोडिन आणि सेलेनियम असलेले पदार्थ वाढवा

प्रोसेस्ड आणि जंक फूड टाळा

दररोज व्यायाम करा

वजन आणि लक्षणांवर लक्ष ठेवा

थायरॉईड हा एक गंभीर पण योग्य व्यवस्थापन केल्यास नियंत्रित ठेवता येणारा विकार आहे. योग्य आहार, वैद्यकीय तपासणी, औषधोपचार आणि जीवनशैलीतील बदलांमुळे आपण थायरॉईडच्या लक्षणांवर नियंत्रण ठेवू शकतो. कोणतीही शंका असल्यास, डॉक्टरांचा सल्ला घ्या आणि आपल्या आरोग्याकडे जागरूकतेने पाहा.