✈️ ब्लॅक बॉक्स म्हणजे काय? विमानात याचे महत्त्व काय आहे?
विमान अपघात झाल्यानंतर आपल्याला वारंवार “ब्लॅक बॉक्स” या शब्दाचा उल्लेख ऐकायला मिळतो. पण हे ब्लॅक बॉक्स नेमकं काय असतं? ते विमानात का असतं आणि त्याचा उपयोग नेमका कशासाठी होतो, हे सर्व जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे. चला तर मग, या लेखात आपण ब्लॅक बॉक्सची सखोल माहिती घेऊया.
🟧 ब्लॅक बॉक्स म्हणजे नेमकं काय?
ब्लॅक बॉक्स हा एक इलेक्ट्रॉनिक डिव्हाइस आहे जो विमानातील महत्त्वाची माहिती रेकॉर्ड करतो. प्रत्यक्षात ते काळं नसून केशरी किंवा लालसर रंगात असते जेणेकरून अपघात स्थळी ते सहज शोधता येईल.
ब्लॅक बॉक्स दोन भागांमध्ये विभागलेला असतो:
1. Cockpit Voice Recorder (CVR) – या भागात वैमानिक, को-पायलट यांच्यातील संभाषण, कॉकपिटमधील विविध ध्वनी (अलार्म, इंजिन आवाज) रेकॉर्ड होतात.
2. Flight Data Recorder (FDR) – यामध्ये विमानाच्या तांत्रिक बाबी जसे की वेग, उंची, इंजिनची स्थिती, दिशा इत्यादी सुमारे 80 पेक्षा अधिक घटक रेकॉर्ड केले जातात.
🔧 ब्लॅक बॉक्सचा उपयोग काय?
ब्लॅक बॉक्सचा मुख्य उपयोग म्हणजे विमान अपघातानंतर झालेल्या घटनेची चौकशी. ब्लॅक बॉक्सद्वारे खालील गोष्टी करता येतात:
अपघातापूर्वी आणि दरम्यानचे संवाद व परिस्थिती समजून घेणे.
वैमानिकांची निर्णयप्रक्रिया समजणे.
विमानाच्या यांत्रिक बिघाडांचा मागोवा घेणे.
भविष्यातील अपघात टाळण्यासाठी सुरक्षा उपाययोजना निश्चित करणे.
📡 ब्लॅक बॉक्सची रेकॉर्डिंग क्षमता किती असते?
CVR मध्ये शेवटच्या 2 तासांचा ध्वनी रेकॉर्ड केला जातो.
FDR मध्ये शेवटच्या 25 तासांचे डेटा रेकॉर्ड केले जातात.
या दोन्ही डेटा अत्यंत सुरक्षित पद्धतीने संग्रहित होतात आणि ते पाण्यात, आगीत किंवा प्रचंड दबावातही नष्ट होत नाहीत.
🛠️ ब्लॅक बॉक्सची निर्मिती आणि टिकाव
ब्लॅक बॉक्स हे इतकं मजबूत बनवलेलं असतं की ते:
1100 डिग्री सेल्सियस तापमान सहन करू शकते.
3400 जी (गुरुत्व वेग) पर्यंतचा झटका सहन करू शकते.
पाण्यात 20,000 फूट खोलपर्यंत 30 दिवस काम करू शकते.
यामध्ये “अंडरवॉटर लोकेटर बीकन” असते, जे पाण्यात असल्यास सिग्नल देते.
🌐 ब्लॅक बॉक्सचा शोध कसा घेतला जातो?
विमान अपघातानंतर बचाव पथक ब्लॅक बॉक्सचा शोध घेण्यासाठी सोनार तंत्रज्ञानाचा वापर करते. अंडरवॉटर बीकनद्वारे येणारे सिग्नल ट्रॅक करून ते सापडते. एकदा का ब्लॅक बॉक्स मिळालं की, त्यातील डेटा विश्लेषकांकडे दिला जातो आणि ते विस्तृत तपास करतात.
🧠 ब्लॅक बॉक्समधील माहितीचा विश्लेषण कसा होतो?
विशेष सॉफ्टवेअरच्या साहाय्याने:
ऑडिओ रेकॉर्डिंग ऐकली जाते.
तांत्रिक डेटा ग्राफ स्वरूपात पाहिला जातो.
टीम वैमानिकांची हालचाल, निर्णय आणि संभाव्य चुकांची नोंद घेते.
🛫 नवीन तंत्रज्ञान व भविष्यातील ब्लॅक बॉक्स
सध्या जगभरात “क्लाऊड-आधारित ब्लॅक बॉक्स”ची संकल्पना पुढे येत आहे. यात रिअल-टाइममध्ये डेटा साठवला जातो, त्यामुळे अपघातानंतर ब्लॅक बॉक्स शोधण्याची गरज कमी होईल.
ब्लॅक बॉक्स म्हणजे केवळ एक साधं उपकरण नाही, तर ते हवाई सुरक्षिततेसाठी एक महत्त्वाचा आधारस्तंभ आहे. त्याच्याद्वारे मिळणारी माहिती केवळ अपघाताचे कारण शोधण्यात मदत करत नाही, तर भविष्यातील हजारो प्रवाशांचे प्राण वाचवू शकते.
जर हा लेख उपयोगी वाटला असेल तर शेअर करा आणि अधिक माहितीपूर्ण लेखांसाठी भेट द्या! thalaknews.com, बातम्या लेख पाठवा thalaknews@gmail.com
