एप्रिल-मे महिन्यात उष्णतेचा प्रकोप नेहमीपेक्षा अधिक जाणवतो आहे. महाराष्ट्रात यंदा तापमान ४२ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचले आहे. या वाढत्या तापमानाचा थेट परिणाम जलस्त्रोतांवर होतोय. तलाव, विहिरी, नदी, ओढे कोरडे पडू लागले आहेत. परिणामी गावोगावी आणि शहरांमध्ये पाणी टंचाईचे भय निर्माण झाले आहे.
वाढत्या उष्णतेचे परिणाम
जगभरात ग्लोबल वॉर्मिंगमुळे तापमानात सातत्याने वाढ होते आहे. प्रदूषण, वृक्षतोड आणि अनियमित शहरीकरण यामुळे हवामानाचा समतोल बिघडला आहे. जमिनीवरील आणि जमिनीत असलेल्या पाण्याचे बाष्पीभवन (evaporation) प्रचंड वाढले आहे, ज्यामुळे जलस्त्रोत लवकर आटत आहेत.
उष्णतेमुळे लोकांचे आरोग्य धोक्यात आले असून, उष्णाघाताचे (Heatstroke) प्रमाणही वाढले आहे. वृद्ध, लहान मुले आणि श्रमिक वर्ग यांना याचा मोठा फटका बसतो आहे.
पाणी टंचाईची भीषणता
ग्रामीण भागात शेतकऱ्यांना पाणी मिळवण्यासाठी खडतर प्रयत्न करावे लागत आहेत.
काही गावांमध्ये टँकरवर अवलंबून राहावे लागत आहे.
शहरांमध्येही पाणीपुरवठ्यात कपात केली जात आहे.
पशुधनासाठीही चारा व पाण्याची टंचाई निर्माण झाली आहे.
या सगळ्यामुळे कृषी अर्थव्यवस्थेला मोठा धक्का बसतो आहे आणि भविष्यातील अन्न सुरक्षेचा प्रश्नही निर्माण होतो आहे.
उपाययोजना आणि जबाबदारी
१. पाणी बचतीसाठी व्यक्तिगत पातळीवर प्रयत्न:
नळ सुरू ठेवून पाणी वाया घालवणे थांबवणे, बागेला जास्त पाणी देणे टाळणे, गाडी धुण्यासाठी पाण्याचा अपव्यय न करणे.
२. शेतीत आधुनिक तंत्राचा अवलंब:
ठिबक सिंचन, तुषार सिंचन यांचा उपयोग करून पाण्याचा कमीत कमी वापर करणे.
३. पावसाचे पाणी साठविणे (Rainwater Harvesting):
प्रत्येक घर, सोसायटी, शाळा, कार्यालय येथे रेन वॉटर हार्वेस्टिंग सक्तीने राबवायला हवे.
४. सरकारी धोरणे आणि जनतेचा सहभाग:
जलसंधारण प्रकल्प, जलयुक्त शिवार योजना, वृक्षारोपण मोहिमा यांचा प्रभावी अंमलबजावणी.
५. हवामान बदलावर नियंत्रण:
प्रदूषण रोखणे, हरितगृह वायूंचे प्रमाण कमी करणे, नवीनीकरणीय उर्जेचा वापर वाढवणे आवश्यक आहे.
वाढती उष्णता आणि पाणी टंचाई हे केवळ हवामान बदलाचे दुष्परिणाम नाहीत, तर आपण केलेल्या चुकीच्या पर्यावरणीय वागणुकीचे फलित आहेत. आज जाणीवपूर्वक पावले उचलली नाहीत तर उद्याचा भारत पाण्याच्या संघर्षात अडकलेला दिसेल. म्हणूनच “थेंब थेंब वाचवा, जीवन वाचवा” ही केवळ घोषणा न राहता, कृतीत उतरवली पाहिजे.
